Augmented Reality op een bord
In de nacht van 4 op 5 februari 1799 werd de buurtschap Leuven getroffen door een overstroming als gevolg van een dijkdoorbraak. De rivier nam veel grond mee en spoelde over de huizen heen, waardoor veel huizen in het water kwamen te staan. Na de ramp moest er een nieuwe dijk komen, maar deze werd ‘achter’ het dorp gelegd, waardoor de meeste boerderijen in het dorp buiten de dijk kwamen te liggen. Veel bewoners keerden daarom nooit terug naar hun oude woning. Wie nu vanaf de Leuvensedijk naar het gebied kijkt waar de buurtschap ooit lag, ziet een grote groene vlakte met grazend vee. Dat hier ooit 96 mensen hebben gewoond is bijna niet voor te stellen…
Deze 18e-eeuwse ramp leverde Tijdlab een mooi project op. Met als één van de resultaten een nieuw informatiebord met doorkijkpaneel op de Leuvensedijk in Groessen. Een mooi voorbeeld van Augmented Reality (AR) waarvoor geen telefoon of tablet nodig is! Wie door het doorkijkpaneel kijkt ziet de boerderijen van de voormalige buurtschap weer in het landschap liggen.
Al sinds de aanleg van de dijk in de 12e eeuw is de zelfvoorzienend buurtschap Leuven (ook wel geschreven als Leuffen) in strijd met het water. De 96 inwoners verbouwden hun eigen groente, en hadden weilanden waar hun vee kon grazen. Het dorpje bestond uit twee straten, met daaraan 19 boerderijen gebouwd uit steen, hout, klei- en vlechtwerk.
De oude dijk die de buurtschap beschermt tegen het water van de Oude Rijn breekt in totaal drie keer door (1753, 1757 en 1799). Door de stromende watermassa spoelde steeds een diep stroomgat uit in de ondergrond, een zogenaamde waai. Alle grond uit de waai spoelde de buurtschap in, waardoor veel huizen in het water kwamen te staan. In 1799, wanneer de dijk over een lengte van ongeveer 200 meter doorbreekt, komt het overgrote deel van de buurtschap onder water te staan. Slechts 4 van de 19 boerderijen blijven gespaard.
Na elke doorbraak moest de dijk worden hersteld of verlegd. Na de dijkdoorbraak in 1799 werd de dijk achter de nieuw ontstaande waai gelegd, waardoor de meeste boerderijen van Leuven buiten de dijk kwamen te liggen. Veel bewoners keerden daarom nooit meer terug naar hun oude woning. De boerderijen werden voor een groot deel afgebroken en alle materialen die men kon gebruiken voor de bouw van een nieuwe woning, zoals stenen en kozijnen, werden meegenomen. De buurtschap is dus in feite niet verdronken, maar is na de laatste dijkdoorbraak verlaten.
Voorafgaand aan het onderzoek in het veld, heeft onze collega Konan het bureauonderzoek opgesteld, om de exacte locatie van de 15 verdwenen huizen na de dijkdoorbraak in 1799 te kunnen bepalen. Door historisch kaartmateriaal, waar de huizen en de straten op ingetekend stonden, over de huidige kaart van het gebied te leggen kon hij bepalen waar de huizen ooit gestaan moeten hebben.
In het najaar van 2020 was het dan eindelijk zo ver. Samen met het archeologisch onderzoeksbureau ArcheoPro gingen we het veld in met een grondradar om de verdwenen boerderijen van de voormalig buurtschap terug te vinden. Dit soort onderzoek, waarbij archeologen niet hoeven te graven en waarmee de bodem in kaart kan worden gebracht, noemen we geofysisch bodemonderzoek. Met een elektromagnetische weerstandsmeters zijn vele metingen gedaan over een gebied van ca. 6 hectare.
Geofysisch bodemonderzoek met een grondradar levert veelal kleurrijke kaarten op. Deze kaarten geven de verschillen in de gemeten weerstand weer en kunnen daarmee inzicht geven in wat er nog onder de oppervlakte verborgen ligt. Een hoge weerstand (rood op de kaart) kan bijvoorbeeld duiden op een massieve stenen muur in de bodem, terwijl een lage weerstand (blauw op de kaart) bijvoorbeeld een aanwijzing kan zijn voor een oude gracht waarin zich veel organische materialen (zoals plantenresten) bevonden.
Sporen van de verdronken buurtschap zijn door het geofysisch onderzoek nog herkenbaar. Zo konden de straten die door de buurtschap hebben gelopen worden geïdentificeerd. Mogelijk waren deze verhard met zand of grind, waardoor de gemeten weerstand hoger was. Naast deze weg zijn ook mogelijke aanwijzingen gevonden gebouwen, en deze komen grotendeels overeen met de gebouwen die op het historisch kaartmateriaal zijn ingetekend. Daarnaast heeft het onderzoek naar voren gebracht dat er waarschijnlijk meer gebouwen in de buurtschap hebben gestaan dan eerst gedacht werd!
Het geofysisch onderzoek kreeg veel aandacht van de (lokale) pers. Onze collega Rob mocht er meer over vertellen, onder andere in een korte vlog en in een online lezing over de resultaten van het onderzoek.
Reconstructie en informatiebord
Ondertussen ging onze collega Brandon aan de slag met het maken van een reconstructie van de verdwenen buurtschap. Op basis van tekstuele bronnen over hoe de boerderijen eruit moeten hebben gezien, reconstrueerde hij de boerderijen in 3D en plaatste deze op de locatie waar het geofysisch onderzoek heeft aangetoond dat ze ooit stonden. Zo kon de verdronken buurtschap weer zichtbaar worden gemaakt op de computer, maar in het landschap zelf bleek de buurtschap nog onzichtbaar.
Daarop kwam het idee om op de Leuvensedijk, die uitkijkt over het voormalig terrein van de buurtschap, een (nieuw) informatiebord met een doorkijkpaneel te plaatsen. De reconstructie die Brandon maakte werd in het doorkijkpaneel geplaatst. Wanneer men door het paneel naar het gebied kijkt, ziet men de boerderijen weer in het landschap liggen. Natuurlijk kon een informatiepaneel over de geschiedenis van het Leuven en het uitgevoerde archeologisch onderzoek niet ontbreken. Onze eigen Daan ontwierp dit informatiepaneel dat bij het doorkijkpaneel hoort. De ontwerpen gingen naar Buro Kloeg, die het complete bord in productie stelde.
Op een winderige donderdag in begin februari was het dan eindelijk zo ver! Het bord met doorkijk- en informatiepaneel was klaar en kon op de dijk worden geplaatst. Onze collega’s Daan en Merel hadden het geluk bij dit moment aanwezig te mogen zijn. Het ingraven van het bord werd gedaan door de mannen van Buro Kloeg. Ook de verantwoordelijk ambtenaar voor dit project, Mirjam Bottenheft, kwam langs om bij de plaatsing van het bord aanwezig te zijn. Zelfs wethouder Gemma Tiedink van de gemeente Duiven kwam op een later moment langs om het nieuwe bord te bekijken. Ook zij vond de toevoeging van het doorkijkpaneel zeer geslaagd.
Van het bureauonderzoek tot aan het ontwerpen en plaatsen van het nieuwe informatiebord, bij dit project is Tijdlab vanaf het begin betrokken geweest. Een project over een langere periode, met een prachtig eindresultaat waarmee de verdronken buurtschap weer boven water is gehaald!
