Witsen Scheepsbouw – een doorlopend project
Het was 2018 dat wij na de Reuvensdagen in Vlaardingen voor het eerst in contact kwamen met onze vriend en opdrachtgever Johan Opdebeeck van de Rijksdienst Cultureel Erfgoed Maritiem. Johan vertelde ons dat hij een 3D-model had van een Pinas (scheepstype uit de 17e eeuw). Het was een model boordevol informatie en de wens bestond om het beschikbaar te stellen voor een grote groep onderzoekers in de maritieme archeologie en geschiedenis. Het begin van een ontzettend interessant, leerzaam en boeiend project waar alle kennis en waarden van Tijdlab in naar voren komen.
Het 3D-model
Het eerste 3D-model is door Ab Hoving en René Hendrickx ontwikkeld in 2016. Zij deden dit in het programma ‘DELFTship’. DELFTship is een (teken)programma wat gemaakt is om op vrij eenvoudige wijze rompvormen te tekenen, waarop hydrologische berekeningen kunnen worden uitgevoerd. Ab en René hebben het programma optimaal benut en zijn aan de hand van het boek ‘Aeloude en Hedendaegse Scheepsbouw en Bestier’ van Nicolaes Witsen een compleet en historisch accuraat 3D-model gaan maken van een Pinas.
Nicolaes Wie?
Nicolaes Witsen was een Nederlands cartograaf, verzamelaar, schrijver en diplomaat. Tussen 1682 en 1706 was hij maar liefst dertien keer burgemeester van Amsterdam. Vanaf 1693 was Witsen bewindhebber van de VOC. Daarnaast was hij gedeputeerde ter Staten-Generaal. Zijn boek: ‘Aeloude en Hedendaegse Scheepsbouw en Bestier’ is één van de weinig bewaard gebleven boeken over scheepsbouw in de 17e eeuw.”
Eerste stap
Hoewel het model prachtig is, liepen we tegen het probleem aan dat DELFTship een CAD-programma is. Een CAD-bestand (Computer-Aided Design) is bedoeld voor het ontwerpen van complexe constructies en apparaten. Lang verhaal kort, het programma werkt niet met polygonen zoals nagenoeg elk ander 3D-bewerkingsprogramma, maar met volumes. Deze volumes zijn gebaseerd op locaties van punten, het programma berekent dan zelf het object tussen die aangegeven punten.
Alsof het zo had moeten zijn kwamen Thomas en Rob begin 2019 in contact met Tomas Schuurbiers, Tomas deed de opleiding Creative Media and Game Technology in Enschede en zocht een interessant afstudeerproject. Zoals je hierboven gelezen hebt, hadden we nog wel een mooi klusje voor een afstudeerder liggen. Dat Tomas 3 jaar later zelf nagenoeg een deskundige op het gebied van scheepsbouw zou zijn, hadden we toen nog niet verwacht.
Het model van de pinas bestaat, zonder bevestigingsmiddelen en tuigage, uit maar liefst 3068 3D-objecten! Voor ons dus van groot belang om het model zo efficiënt mogelijk bruikbaar te maken. Hiervoor ging Tomas op zoek naar de efficiëntste manier om het CAD-model om te zetten naar een bruikbaar bestandsformaat. Dit werd uiteindelijk een .FBX bestand (.FBX staat voor Filmbox, een bestandtype om op een gedeelde en gelijktijdige manier tussen verschillende applicaties van verschillende ontwikkelaars te werken). Daarnaast leverde deze zoektocht het inzicht op dat, om de historische accuraatheid van het model te behouden, het handmatig geoptimaliseerd zou moeten worden. Dit werd uiteindelijk zo’n grote opgave dat hij zijn scriptie hierover geschreven heeft en erop is afgestudeerd.
Online en toegankelijk
Het scheepstype Pinas is een bewapende koopvaarder dat in het Nederland van de 17e eeuw werd gebruikt. Dit scheepstype wordt gezien als dé bouwsleutel tot (bijna) alle scheepstypen die er in deze tijd hebben gevaren. Omdat er geen bouwtekeningen beschikbaar zijn van de schepen uit de 17e eeuw, kan het voor onderzoekers soms lastig zijn om (wrak)delen te identificeren. Onder de naam ‘Witsen Scheepsbouw’ brengt de gedigitaliseerde Pinas daar verandering in. Johan Opdebeeck (RCE), Ab hoving en Tomas Schuurbiers (Tijdlab) hebben een onderverdeling gemaakt waarmee ze het 3D-model toegankelijk willen maken voor het publiek.
De Verkenning
Een digitale wandeling over het schip. Geen tuigage, bevestigingsmiddelen of zeilen. De gebruiker krijgt een indruk over de grootte en hoogte aan de hand van de gegevens uit Witsen’s boek.
De Encyclopedie
De encyclopedie biedt een overzicht van alle onderdelen en ruimtes van het schip. Hierbij ligt de focus op de uitleg en locatie van de onderdelen. Deze zijn gemakkelijk te navigeren en inspecteren.
De Bouwfasen
In het boek van Witsen wordt de bouw van het schip in 14 fases doorgelopen. In dit deel zie je met beeld en tekst stapsgewijs hoe het schip opgebouwd werd.
Hierdoor moet een grote groep onderzoekers in de maritieme archeologie en geschiedenis van deze kennis gebruik kunnen maken. Om dit laagdrempelig en toegankelijk te houden kwamen we al snel op het idee van een programma dat via een website gespeeld en gedownload moet kunnen worden. Onder leiding van Tomas heeft het team van Tijdlab in 2020 het complete project in huis vormgegeven en uitgewerkt. Tomas heeft deze modules in Unreal Engine geprogrammeerd (De Unreal Engine is een veelgebruikte game engine die is ontwikkeld door de computerspelstudio Epic Games). Na veel overleg, aanpassingen, verbeteringen etc. kon de website in april 2021 online.
Toekomst
Dit avontuur begon al in 2018 maar we zijn voorlopig nog niet klaar. Inmiddels is ook een tool om de doorsnede van de Pinas te inspecteren toegevoegd en hebben we het programma uitgebreid met een Fluitschip (Een Fluit is een lang type zeilschip met drie masten, een platte bodem, een brede buik, een smal dek en een ronde achtersteven dat werd gebouwd in de 17e en 18e eeuw. Het werd hoofdzakelijk gebruikt om vracht te vervoeren). De website en de modules worden regelmatig geüpdatet met kleine wijzigingen en aanpassingen en er liggen nog ideeën op de planken. Kunnen we bijvoorbeeld de zeilen en touwen terugplaatsen op een manier dat we kunnen uitleggen hoe ze gebruikt werden en welke functie ze hadden? Of kunnen we de kanonnen op de juiste manier vastzetten en laten vuren? De Tijd zal het leren!
Vorig jaar waren Ab en Tomas te gast bij Land vol archeologie om over Witsen Scheepsbouw te vertellen:
https://www.youtube.com/watch?v=R7qj4zT3yxo&ab_channel=LandvolArcheologie
Uiteraard is Witsen Scheepsbouw voor iedereen beschikbaar via:
https://witsenscheepsbouw.nl/
